Restrukturyzacja rolnika i jego gospodarstwa

Wg Powszechnego Spisu Rolnego 2020 w Polsce funkcjonuje 1.317 tys. gospodarstw rolnych. W porównaniu z rokiem 2010 liczba gospodarstw spadła o 190 tys.

Obserwowana jest coraz silniejsza specjalizacja gospodarstw rolnych, postępująca koncentracja produkcji m.in. zwiększenie obsad gospodarskich i zmniejszenie ich liczebności.

Wg GUS mamy coraz mniejszą liczbę gospodarstw, ale coraz większych.

Gospodarstwo rolne, podobnie jak przedsiębiorstwa produkcyjne, usługowe i handlowe podlegają wahaniom popytu i podaży, rentowności oraz dodatkowo czynnikom klimatycznym, które mogą istotnie wpływać na plony.

Gospodarstwa rolne mogą być nieprofesjonalnie zarządzane, ich właściciele mogą dokonać zbędnych inwestycji wreszcie mogą przeoczyć zmiany w otoczeniu.

Gospodarstwa rolne podlegają zatem kryzysom, także mogą być zagrożone niewypłacalnością lub niewypłacalne.

GOSPODARSTWA ROLNE NIE POSIADAJĄ ZDOLNOŚCI UPADŁOŚCIOWEJ

Zgodnie z art. ust. 5 ustawy Prawo upadłościowe nie można ogłosić upadłości osób fizycznych prowadzących gospodarstwo rolne, które nie prowadzą innej działalności gospodarczej lub zawodowej.

ZDOLNOŚĆ RESTRUKTURYZACYJNA GOSPODARSTWA ROLNEGO

Gospodarstwa rolne posiadają zdolność restrukturyzacyjną zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy  z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców, przedsiębiorcą jest m.in. osoba fizyczna, wykonująca  działalność gospodarczą. Zgodnie z art. 3 działalność wytwórcza w rolnictwie jest działalnością gospodarczą, która zgodnie z art. 6 nie jest objęta przepisami tej ustawy.

Rolnik prowadzący gospodarstwo rolne w przypadku kryzysu finansowego jest uprawniony do skorzystania z czterech postępowań restrukturyzacyjnych:

• postępowania o zatwierdzenie układu,
• przyśpieszonego postępowania układowego,
• postępowania układowego,
• postępowania sanacyjnego,

po warunkiem, że jest zagrożony niewypłacalnością lub jest niewypłacalny.

WYBÓR POSTĘPOWANIA RESTRUKTURYZACYJNEGO

Sądowa restrukturyzacja gospodarstwa rolnego jest wyborem rolnika i może być wykorzystana w kryzysowej sytuacji, przy brak możliwości spłaty zobowiązań finansowych.

Przebieg postępowania restrukturyzacyjnego dla działalności rolniczej określony jest ustawą Prawo restrukturyzacyjne i mimo, że gospodarstwo rolne cechuje sezonowość, niewielka liczba zatrudnionych, uproszczone zasady opodatkowania, itd. nie różni się od przedsiębiorstwa zatrudniającego kilkuset pracowników.

Wybór postępowania restrukturyzacyjnego winien być powiązany z wielkością gospodarstwa rolnego, poziomem zadłużenia i formami zabezpieczeń wierzycieli oraz uwzględniać zakres i głębokość kryzysu.

WYMOGI DOTYCZĄCE POSTĘPOWAŃ RESTRUKTURYZACYJNYCH

Rolnik będący właścicielem gospodarstwa rolnego przygotowując wniosek o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego przedstawia opis sytuacji. Zawartość wniosku winna wskazywać, że utrata płynności finansowej jest wynikiem przyczyn, które nie są następstwem udokumentowanego działania na szkodę wierzycieli. Wstępny plan restrukturyzacyjny winien także zawierać opis i przegląd planowanych środków restrukturyzacyjnych.

Rolnik po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego rozpoczyna współpracę z nadzorcą sądowym lub zarządcą. Powstaje spis masy układowej lub sanacyjnej, spis wierzytelności i najważniejszy dokument z punktu widzenia wierzycieli – plan restrukturyzacyjny.

Gospodarstwa rolne prowadzą bardzo uproszczoną księgowość, która niekiedy jest ograniczona do rozliczeń podatku VAT. Z tego względu trudnością jest sporządzenie bilansu przedsiębiorstwo oraz prognoz zysków i strat na kolejne pięć lat. Kluczowe znaczenie ma doświadczenie licencjonowanego doradcy restrukturyzacyjnego, który winien “przejąć inicjatywę” w zakresie opisu metod i źródeł finansowania, prezentacji sytuacji ekonomiczno-finansowej, w szczególności dotyczy to małych gospodarstw.

WSPARCIE DLA RESTRUKTURYZOWANYCH GOSPODARSTW ROLNYCH

Art. 26 ustawy Prawo restrukturyzacyjne zobowiązuje nadzorcę sądowego do przedstawienia rolnikowi dostępnych źródeł finansowania, w tym pomocy publicznej.

Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa jest podmiotem, który jest odpowiedzialny za wsparcie gospodarstw rolnych w sytuacjach kryzysowych, ew. przejęcia zobowiązań lub udzielenia gwarancji na kredyty restrukturyzacyjne. Konieczne jest poznanie zasad przejmowania długu podmiotu prowadzącego gospodarstw rolne przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa.

Druga instytucja to Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa i realizowane programy, w szczególności dopłaty bezpośrednie. Możliwe jest także uzyskanie pomocy publicznej na podstawie wniosku z planem działań, który musi być zaakceptowany przez regionalne Oddziały Agenicji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

W trakcie opracowywania planu restrukturyzacyjnego konieczne jest uwzględnienie ewentualnego wsparcia ze strony tych instytucji, gdyż może ułatwić spłaty zobowiązań finansowych rolnika.

POSTĘPOWANIE O ZATWIERDZENIE UKŁADU GOSPODARSTWA ROLNEGO

Rolnicy w celu spłaty zobowiązań finansowych coraz śmielej sięgają po postępowanie o zatwierdzenie układu.

KLUCZOWE NOWE JAKOŚCI:

1. Rolnik samodzielnie wybiera licencjonowanego doradcę restrukturyzacyjnego (nadzorca układu), z którym będzie prowadził postępowanie,
2. Nadzorca układu i zadłużony Rolnik opracowują wstępny plan restrukturyzacyjny i decydują o dacie obwieszczenia o otwarciu postępowania,
3. Postępowanie trwa maksymalnie trzy miesiące od dnia układowego, co jest istotne z punktu widzenia ochrony interesu wierzyciela, a działania Rolnika są weryfikowane rzez nadzorcę układu i ograniczone do zwykłego zarządu.

Te rozwiązania stanowią całkowicie nową jakość, która jest zgodna z postulatami zgłoszonymi przez środowiska gospodarcze oraz wypełniła oczekiwania zadłużonych od  przedsiębiorców.

POSTĘPOWANIE O ZATWIERDZENIE UKŁADU KROK PO KROKU

1. UMOWA Z DORADCĄ RESTRUKTURYZACYJNYM.

Rolnik niewypłacalny lub zagrożony niewypłacalnością zawiera umowę z licencjonowanym doradcą restrukturyzacyjnym o nadzorowanie postępowania o zatwierdzenie układu. Rolnik wybiera doradców z listy Ministra Sprawiedliwości lub Spółkę, która spełnia wymogi określone w art. 24 ustawy Prawo restrukturyzacyjne.

2.  OBWIESZCZENIE W KRAJOWYM REJESTRZE ZADŁUŻONYCH. 

Po sporządzeniu spisu wierzytelności, spisu wierzytelności spornych oraz wstępnego planu restrukturyzacyjnego nadzorca sądowy może dokonać obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego.

Warto podkreślić, że dokonanie obwieszczenia jest niedopuszczalne, jeżeli w ciągu ostatnich dziesięciu lat dłużnik prowadził postępowanie o zatwierdzenie układu, w którym dokonano obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego, albo w ciągu ostatnich dziesięciu lat umorzono postępowanie restrukturyzacyjne prowadzone wobec dłużnika, z wyjątkiem sytuacji, gdy umorzenie postępowania restrukturyzacyjnego nastąpiło za zgodą rady wierzycieli (art. 226a ust.2).

3. DZIEŃ UKŁADOWY

Nadzorca układu w obwieszczeniu dokonuje ustalenia dnia układowego, który przypada nie wcześniej niż 3 miesiące i nie później niż dzień przed złożeniem wniosku o zatwierdzenie układu. Według stanu z dnia układowego określa się uprawnienia wierzycieli do głosowania nad układem oraz skutki przyjętego układu. Wierzytelności powstałe po dniu układowym nie są objęte układem.

4. PRZEBIEG POSTĘPOWANIA O ZATWIERDZENIE UKŁADU. 

Po ustaleniu dnia układowego nadzorca układu zakłada i prowadzi akta w systemie teleinformatycznym obsługującym postępowania sądowe. W okresie od dnia dokonania obwieszczenia o otwarciu postępowania o zatwierdzenie układu do dnia prawomocnego umorzenia postępowania w przedmiocie rozpoznania wniosku o zatwierdzenie układu, albo zakończenie postępowania o zatwierdzenie układu obowiązują następujące przepisy:

– wypowiedzenie przez wynajmującego lub wydzierżawiającego umowy najmu lub dzierżawy lokalu lub nieruchomości, w których jest prowadzone przedsiębiorstwo dłużnika, bez zezwolenia rady wierzycieli, jest niedopuszczalne. (art. 256 ust.1);

– do umów kredytu w zakresie środków postawionych do dyspozycji kredytobiorcy przed dniem otwarcia postępowania, leasingu, ubezpieczeń majątkowych, umów rachunku bankowego, umów poręczeń, umów obejmujących licencje udzielone dłużnikowi oraz gwarancji lub akredytyw wystawionych przed dniem otwarcia przyspieszonego postępowania układowego oraz innych umów o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio. Spis umów o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika sporządza nadzorca sądowy i składa do akt w terminie trzech tygodni od dnia otwarcia postępowania. (art. 256 ust. 2).

Dłużnik niezwłocznie informuje nadzorcę sądowego o postępowaniach sądowych, administracyjnych, sądowoadministracyjnych i przed sądami polubownymi, dotyczących masy układowej, prowadzonych na rzecz lub przeciwko dłużnikowi. W sprawach tych uznanie roszczenia, zrzeczenie się roszczenia, zawarcie ugody lub przyznanie okoliczności istotnych dla sprawy przez dłużnika bez zgody nadzorcy sądowego nie wywiera skutków prawnych. (art. 258).

Postępowanie egzekucyjne skierowane do majątku dłużnika wchodzącego w skład masy sanacyjnej wszczęte przed dniem otwarcia postępowania ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem otwarcia postępowania. 

Sędzia-komisarz na wniosek dłużnika lub zarządcy może uchylić zajęcie dokonane przed dniem otwarcia postępowania o zatwierdzenie układu w postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym skierowanym do majątku dłużnika wchodzącego w skład masy sanacyjnej, jeżeli jest to konieczne dla dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa. (art. 312 ust. 1 i 2).

5. PROPOZYCJE UKŁADOWE

Po otwarciu postępowania o zatwierdzenie układu rozpoczynają się negocjacje pomiędzy dłużnikiem, którego wspiera nadzorca układu, a kluczowymi wierzycielami. Art. 155 ustawy Prawo restrukturyzacyjne stanowi, że propozycje układowe składa dłużnik. Praktyka wskazuje, że stanowią one wyraz porozumienia, ustaleń z kluczowymi wierzycielami.

Od 1 grudnia 2021 r., obowiązuje istotna zmiana dotycząca wierzycieli zabezpieczonych na majątku dłużnika.

Jeżeli dłużnik przedstawił wierzycielowi, którego wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską, propozycje układowe przewidujące pełne zaspokojenie, w terminie określonym w układzie, jego wierzytelności wraz z należnościami ubocznymi, które były przewidziane w umowie będącej podstawą ustanowienia zabezpieczenia, nawet jeżeli umowa ta została skutecznie rozwiązana albo wygasła, albo przewidujące zaspokojenie wierzyciela w stopniu nie niższym od tego, jakiego może się spodziewać w przypadku dochodzenia wierzytelności wraz z należnościami ubocznymi z przedmiotu zabezpieczenia, do objęcia wierzytelności z mocy prawa układem nie jest konieczna zgoda takiego wierzyciela (art. 151 ust. 2a).

Także od 1 grudnia 2021 r., obowiązuje zmiana dotycząca restrukturyzacji zobowiązań z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, z tytułu składek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Fundusz Emerytur Pomostowych, z tytułu składek na własne ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne dłużnika oraz innych zobowiązań dłużnika wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, w szczególności odsetek za zwłokę od wyżej wymienionych składek, kosztów egzekucyjnych, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty, która może obejmować wyłącznie rozłożenie na raty lub odroczenie terminu płatności. (art. 160 ust. 1).

A. Restrukturyzacja zobowiązań dłużnika obejmuje w szczególności:

1. odroczenie terminu wykonania;
2. rozłożenie spłaty na raty;
3. zmniejszenie wysokości;
4. konwersję wierzytelności na udziały lub akcje;
5. zmianę, zamianę lub uchylenie prawa zabezpieczającego określoną wierzytelność.

B. Propozycje układowe mogą wskazywać jeden lub więcej sposobów restrukturyzacji
zobowiązań dłużnika.

C. Restrukturyzacja zobowiązań dłużnika stanowiąca pomoc publiczną może polegać
wyłącznie na:

1. restrukturyzacji, o której mowa w art. 160 ust. 1;
2. odroczeniu terminu płatności lub rozłożeniu na raty zobowiązań z tytułu wypłat ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych;
3. odroczeniu terminu płatności lub rozłożeniu na raty podatków lub zobowiązań z tytułu gwarancji i poręczeń udzielonych przez Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego.

4 Restrukturyzacja zobowiązań dłużnika jest niedopuszczalna w przypadku, gdy dotyczy wierzytelności stanowiących kwoty pomocy publicznej, w stosunku do których Komisja Europejska wydała decyzję nakazującą ich zwrot.

D. Propozycje układowe przewidujące konwersję wierzytelności na udziały lub akcje zawierają

1. oznaczenie, czy akcje nowej emisji są na okaziciela, czy imienne;
2. cenę emisyjną nowych akcji;
3. datę, od której nowe akcje mają uczestniczyć w dywidendzie.

Najczęściej spotykane formy to zmniejszenie wysokości i rozłożenia na raty.

Propozycje układowe mogą przewidywać podział wierzycieli na grupy obejmujące poszczególne kategorie interesów.

6. PRZYJĘCIE UKŁADU

Nadzorca układu zwołuje zgromadzenie wierzycieli w celu przeprowadzenia głosowania nad układem lub zbiera głosy.

Układ w postępowaniu o jego zatwierdzenie jest przyjęty, jeżeli za jego przyjęciem wypowie się większość wierzycieli uprawnionych do głosowania nad układem, mających łącznie co najmniej dwie trzecie sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem.

W przypadku głosowania w grupach, układ jest przyjęty, jeżeli w każdej grupie wypowie się za nim większość uprawnionych do głosowania nad układem wierzycieli z tej grupy, mających łącznie co najmniej dwie trzecie sumy wierzytelności przysługujących uprawnionym do głosowania nad układem wierzycielom z tej grupy.

Układ jest przyjęty, mimo nieuzyskania wymaganej większości w niektórych z grup wierzycieli, jeżeli wierzyciele mający łącznie dwie trzecie sumy wierzytelności przypadających wierzycielom uprawnionym do głosowania nad układem głosowali za przyjęciem układu, a wierzyciele z grupy lub grup, które wypowiedziały się przeciw przyjęciu układu, zostaną zaspokojeni na podstawie układu w stopniu nie mniej korzystnym niż w przypadku przeprowadzenia postępowania upadłościowego.

Przyjęcie układu stwierdza nadzorca układu.

NADZORCA UKŁADU W POSTĘPOWANIU. 

Nadzorca układu pełni swoją funkcję od dnia zawarcia umowy z dłużnikiem.

Nadzorca układu jest zobowiązany udzielać wierzycielom informacji o sytuacji majątkowej dłużnika i możliwości wykonania układu w zakresie, który jest potrzebny do podjęcia racjonalnej ekonomicznie decyzji w przedmiocie akceptacji lub odrzucenia propozycji układowych.

Nadzorca układu sporządza sprawozdanie, które jest częścią wniosku dłużnika o zatwierdzenie układu.

Sprawozdanie nadzorcy układu zawiera m.in.:

1. stwierdzenie przyjęcia układu,
2. ocenę zgodności z prawem przebiegu samodzielnego zbierania głosów wraz ze wskazaniem innych okoliczności, które mogą mieć wpływ na zatwierdzenie układu,
3. zastrzeżenia wierzycieli, co do zgodności z prawem przebiegu samodzielnego zbierania głosów lub wskazanie innych okoliczności, które mogą mieć wpływ na zatwierdzenie układu,
4. ocenę możliwości wykonania układu,
5. bilans sporządzony przez dłużnika dla celów postępowania o zatwierdzenie układu, na dzień przypadający w okresie trzydziestu dni przed dniem złożenia wniosku, nadto wymagane jest wskazanie miejsc, w których znajduje się majątek dłużnika oraz jego wykaz,
6. spis wierzytelności, sporządzony przez nadzorcę układu, ze wskazaniem, czy wierzyciel głosował za, czy przeciw układowi oraz spis wierzytelności spornych,
7. plan restrukturyzacyjny,
8. informacje dotyczące ewentualnej pomocy publicznej.

Sporządzenie sprawozdania nadzorcy układu wymaga bardzo dobrej znajomości sytuacji ekonomiczno-finansowej oraz perspektyw dla przedsiębiorstwa i branży, w której funkcjonuje.

Konieczne jest podkreślenie odpowiedzialności nadzorcy układu zarówno wobec wierzycieli jaki i Sądu.

Nadzorca układu jest zobowiązany przekazywać wierzycielom obiektywną informację na temat sytuacji dłużnika, a ocena możliwości wykonania układu jego autorstwa będzie miała kluczowe znaczenie dla Sądu dla analizy sprawy przed wydaniem postanowienia o zatwierdzenie układu.

UPADŁOŚĆ KONSUMENCKA ROLNIKA

Zgodnie z brzmieniem i komentarzami do art. 491¹ ustawy Prawo upadłościowe rolnik prowadzący gospodarstwo rolne, który nie prowadzi innej działalności gospodarczej lub zawodowej może ogłosić upadłość, która będzie prowadzona w oparciu o zasady określone w tytule V części III ustawy.

Celem postępowania, które reguluje ustawa jest dochodzenie roszczeń od rolnika i określenie zasad umorzenia części lub całości jego zobowiązań.

OGŁOSZENIE UPADŁOŚCI KONSUMENCKIEJ

Wniosek o ogłoszenie upadłości rolnik składa w formularzu określonym w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości. Decyzja o złożeniu wniosku winna być poprzedzona analizą sytuacji finansowej zadłużonej osoby, jego rodziny i po zapoznania się z przebiegiem postępowania upadłościowego.

Dłużnik musi być niewypłacalny, co oznacza, że nie reguluje wymagalnych zobowiązań pieniężnych, a okres zwłoki przekracza trzy miesiące.

Szczegółowy opis upadłości konsumenckiej znajdziesz tutaj.

PODSUMOWANIE REAKCJI NA SYTUACJĘ KRYZYSOWĄ W GOSPODARSTWIE ROLNYM

Prowadzenie gospodarstwa rolnego jest obarczone takim samym ryzykiem jak przedsiębiorstwa. Z tego względu podejście musi być takie same jak do firmy w kryzysie a usługa – doradztwem restrukturyzacyjnym.

Po dokonaniu diagnozy gospodarstwa rolnego należy przyjąć jego plan naprawy w celu wyeliminowania sytuacji kryzysowej i odzyskania płynności finansowej.

Możliwe są następujące scenariusze oddalenia kryzysu:

• w oparciu o własny potencjał, posiadane aktywa, przy pomocy Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa i/lub Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
• otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego, w szczególności uproszczonego postępowania o zatwierdzenie układu,
• ogłoszenie upadłości konsumenckiej.

Wybór scenariusza winien być przemyślany i przedyskutowany z licencjonowanym doradcą restrukturyzacyjnym.

Andrzej Głowacki

doradca restrukturyzacyjny

stan na dzień 15.03.2022 r.